बंगालच्या उपसागरात ‘सेन-यार’ आणि ‘दिट-वाह’ अशा दोन चक्रीवादळांची निर्मिती झाली असूनही, महाराष्ट्राच्या वातावरणाने आपला विशिष्ट पॅटर्न कायम ठेवला आहे. डिसेंबरच्या पहिल्या आठवड्यात थंडीचा चढ-उतार अनुभवल्यानंतर आता पुढील १२ दिवसांसाठी, म्हणजेच १९ डिसेंबरपर्यंत, राज्यात थंडीचा कडाका कायम राहणार असल्याचा स्पष्ट अंदाज हवामान तज्ज्ञांनी व्यक्त केला आहे. विशेषतः उत्तर महाराष्ट्र, मराठवाडा आणि विदर्भाच्या काही भागांत रात्री आणि दिवसाही तीव्र हुडहुडी जाणवणार आहे, ज्यामुळे नागरिकांनी आता अधिक काळजी घेणे आवश्यक आहे.
पुण्याचे ख्यातनाम हवामान तज्ज्ञ माणिकराव खुळे यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, मुंबई आणि कोकण वगळता उर्वरित महाराष्ट्रात या थंडीचा प्रभाव मोठा असेल. उत्तर महाराष्ट्रातील नाशिक, खान्देश, मराठवाड्यातील छत्रपती संभाजीनगर आणि विदर्भाच्या काही भागांत तापमान आणखी खाली जाण्याची शक्यता आहे. थंडीच्या या लाटेमुळे ग्रामीण भागातील जनजीवन आणि शेतीच्या कामांवर परिणाम होण्याची शक्यता आहे.
सध्या अनेक जिल्ह्यांमध्ये किमान तापमान लक्षणीयरीत्या खाली आले आहे. मालेगाव (नाशिक) येथे किमान तापमान ९ अंश सेल्सिअस तर कमाल तापमान २६.८ अंश सेल्सिअस नोंदवले गेले आहे. विदर्भात थंडीची लाट अधिक प्रभावी आहे; अमरावती, यवतमाळ, गोंदिया आणि वाशिम जिल्ह्यांमध्ये थंडीचा कडाका वाढला आहे. याशिवाय, इतर प्रमुख शहरांमधील तापमानही घटले आहे. अहिल्यानगर (९.५ अंश), जळगाव (९.४ अंश), जेऊर (९ अंश), छत्रपती संभाजीनगर (१० अंश), नांदेड (९.९ अंश) आणि नागपूर (९.६ अंश) येथे किमान तापमानाने एक अंकी किंवा १० अंशांच्या आसपासचा टप्पा गाठला आहे.
राज्यात थंडी टिकून राहण्यामागे हवामानाचे एक विशिष्ट चक्र कार्यरत आहे. उत्तर भारतातून महाराष्ट्राकडे येणारे ईशान्यई वारे आता पूर्वीय होत आहेत. सोबतच, हवेचा दाबही पूर्ववत होऊन १०१६ हेक्टपास्कल इतका होत आहे. या अनुकूल बदलांमुळे थंडीची तीव्रता आणि कालावधी वाढण्याची शक्यता खुळे यांनी व्यक्त केली आहे.
थंडी टिकून राहण्याचे आणखी एक महत्त्वाचे कारण म्हणजे, दक्षिण भारतातील हवामान बदलांचा मर्यादित प्रभाव. दक्षिण भारतातील ईशान्य (हिवाळी) मान्सूनचा प्रभाव काहीसा कमी होण्याची शक्यता आहे. त्यामुळे तेथील हंगामी पूर्वीय वारे १३ अंश अक्षवृत्ताच्या दरम्यानच मर्यादित राहतील. याचा अर्थ, दक्षिण भागातून महाराष्ट्रात येणाऱ्या थंडीला कोणताही मोठा अडथळा निर्माण होणार नाही.
थंडीच्या या लाटेचे मुख्य कारण वायव्य आशियातून येणारे पश्चिमी प्रकोप (Western Disturbances) आहेत. हे पश्चिमी झंजावात सध्या उत्तर भारतात एकापाठोपाठ नियमितपणे मार्गक्रमण करत आहेत. त्यांच्या प्रभावामुळेच थंड ईशान्यई वारे महाराष्ट्राकडे वेगाने झेपावत आहेत.
हवामान तज्ज्ञ खुळे यांनी यामागचे सखोल कारण स्पष्ट केले. समुद्रसपाटीपासून साडेबारा किलोमीटर उंचीपासून ते पार साडेचार किलोमीटर उंचीपर्यंत, वरून खाली (vertically down) टप्प्याटप्प्याने सरकलेला वेगवान पश्चिमी अतिथंड कोरडा वाऱ्यांचा झोत (जेट स्ट्रीमचा पट्टा) या काळात उत्तरेकडून दक्षिणेकडे (horizontally lateral) सरकला आहे. हा पट्टा ३९ अंश उत्तर अक्षवृत्तपासून ते पार २२ अंश उत्तर अक्षवृत्तापर्यंत रुंदावल्यामुळे महाराष्ट्रात थंडीची शक्यता बळावल्याचे त्यांनी नमूद केले.
थंडीचा हा कडाका येत्या १२ दिवसांसाठी महाराष्ट्रातील बहुतांश नागरिकांना हुडहुडी भरणारा असणार आहे. शहरी आणि ग्रामीण भागातील जनतेने, विशेषतः लहान मुले, वृद्ध व्यक्ती आणि दुर्धर आजार असलेल्यांनी आवश्यक काळजी घेणे महत्त्वाचे आहे. सकाळी आणि रात्रीच्या वेळी उबदार कपड्यांचा वापर करणे, बाहेरच्या थंड वाऱ्यापासून स्वतःचा बचाव करणे आणि आवश्यक असल्यास डॉक्टरांचा सल्ला घेणे अत्यावश्यक आहे.
या थंडीमुळे हिवाळी पिके आणि फळबागांसाठी पोषक वातावरण निर्माण झाले असले तरी, काही ठिकाणी अति थंडीमुळे नुकसान होण्याची शक्यता देखील वर्तवण्यात येत आहे. त्यामुळे शेतकरी बांधवांनी हवामानातील या बदलांचा अंदाज घेऊन आपल्या पिकांची काळजी घ्यावी, असा सल्लाही हवामान विभागाने दिला आहे. एकूणच, डिसेंबरचा हा आठवडा आणि पुढील १२ दिवस महाराष्ट्रासाठी एक तीव्र ‘हिवाळी अनुभव’ घेऊन येणार आहेत.
